لوگو موزه تاریخ تجارت جندی شاپور

تاریخچه خط

میان رودان

در میان رودان که تخته های گلی ساخته می شد ، نگارش توسط قطعه ای از نی روی تخته های گلی صورت می گرفت. کم کم برای آسان تر کردن کنده کاری و اثر گذاشتن در گل ، به انتهای قطعه ی نی ، شکلی تیز و گوه مانند داده شد. به این دلیل در تاریخ تکنولوژی این طرز نوشتن به نگارش گوه ای معروف شده است.

سنگ نوشته ی داریوش اول در بیستون نمونه ای از این طرز نگارش می باشد. البته در مناطقی مانند مصر که مواد دیگری مانند پاپیروس در دسترس بود ، نگارش به شیوه ی دیگری انجام می گرفت.

پیدایش الفبا را بایستی نقطه اوج روند تکاملی نگارش به شمار آورد. نظر بسیاری از محققین بر آن است که پیدایش الفبا از خاورمیانه آغاز شده است. تاریخ پیدایش الفبا تا 3000 سال پیش از میلاد مسیح برآورده شده است. مبدا پیدایش الفبا سرزمین سینا بوده و از آنجا توسط بازرگانان فنیقی به جاهای دیگر رفته است. الفبای فارسی و عربی کنونی از الفبای اولیه فنیقی ها ریشه گرفته است.

آریایی ها

چنین به نظر می رسد که آریایی هایی که به ایران آمدند خط نداشتند. تاریخ پیدایش خط میخی برای نگارش زبان پارسی عهد چیش پیش (675-640 ق.م)  و جانشین او آریارامنه است.

مادها

با انکه آثار عمده ای از خط نویسی دوران مادها به جای نمانده است ، با این حال مسلم است که این قوم دارای خط و کتابت بوده اند. خط و نگارش مادها بعدها به عنوان پایه خط هخامنشی قرار گرفت.

دوره هخامنشی

خط نویسی در دوره هخامنشی معمول بود و رواج داشت. لوحه های گل و سنگ نوشته های فراوانی که از این دوره به دست آمده نمایانگر گسترش خط و نگارش در فرهنگ هخامنشی است.

ایرانیان این دوره بیشتر از دو گونه خط استفاده می کردند ، یکی خط میخی با منشا سومری و دیگری خط آرامی که ریشه فنیقی داشته است. خط آرامی آن زمان دارای بیست و دو حرف بود. در عهد هخامنشیان بود که خط میخی از خط اصوات به جای خط حروف بیرون آمد و مرکب از سی و شش نشانه شد که در آنها هر نشانه ای نماینده حرفی بود.

دوره اشکانی و ساسانی

در دوره ی اشکانیان و ساسانیان خط پهلوی رواج یافت. الفبا در نوشته پهلوی شامل چهارده حرف بود که بیشتر آنها در خط اوستایی نیز به کار رفته است. خط پهلوی شامل کتابت های گوناگون که تعداد آنها به هفت عدد می رسید.

دوره ی اسلامی

پس از اسلام ، خط عربی به جای خط پهلوی در ایران معمول شد. خط عربی ، خود از خط  کوفی و خط کوفی از خط سریانی و خط سریانی از خط آرامی و خط آرامی از خط فنیقی و خط فنیقی از خط هیروگلیف گرفته شده است.

در ایران زمین خط عربی دچار تحولات و دگرگونی هایی شد از جمله در سده ی پنجم هجری ، خط تعلیق و در سده ی هفتم هجری ، خط نستعلیق ابداع گردید. خط شکسته نیز در سده ی یازدهم هجری پدید آمد و سرانجام در سده ی سیزدهم هجری ، خط شکسته نستعلیق که همان خط فارسی امروزی است شکل گرفت و معمول شد.